Tekst: Xander Bronkhorst | Foto: Ivar Pel
Dit voorjaar kondigde de Amerikaanse auteur en onderwijsanalist Kevin Carey blijmoedig de ondergang van de universiteiten aan. In zijn boek The end of college vertelt de schrijver hoe hij zonder noemenswaardige voorkennis een geneticacursus van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) voltooide. Hij hoefde er niet voor naar de campus in Boston en betaalde er ook niet het collegegeld van 42.000 dollar voor.
Hoe dat kan? Carey volgde de massive open online course (mooc) The Secret of Life waarmee het gerenommeerde MIT de reguliere cursus toegankelijk maakt via internet. Hij vond het een openbaring. Volgens de auteur kan het niet anders of de dure bakstenen universiteiten maken in de komende decennia plaats voor een university of everywhere. Studenten over de hele wereld kunnen dan in digitale leeromgevingen onderwijs van het hoogste niveau volgen tegen een fractie van de huidige kosten.
Of het zo zal gaan, is de vraag. Misschien wel in Amerika. Studeren in de VS is duur en veel studenten klagen dat ze weinig waar voor hun geld krijgen. Zij zouden hun toevlucht kunnen nemen tot bijvoorbeeld het Minerva-project, een goedkoop alternatief elite-college met vooral onlineseminars en onlinestudiemateriaal. Of dit project goed gaat lopen, is de vraag. Platformen als Udacity, Coursera en Edx, waarin befaamde Amerikaanse universiteiten samen met commerciële partners onderwijs aanbieden, hebben de beloften nog niet waar kunnen maken.
Nederlandse studenten zijn verbazingwekkend schools en conservatief
De Utrechtse rector Bert van der Zwaan ziet na een rondreis langs universiteiten overal ter wereld ook dat internationalisering, digitalisering en ‘modulisering’ veel gaan vragen van het aanpassingsvermogen van universiteiten.
Zijn ideeën over de universiteit in de toekomst en hoe die als instituut kan blijven bestaan, dienen als input voor het strategisch plan 2016-2020. Ook hij voorziet een stevige concurrentie tussen digitale opleidingen en de stenen campus.
Voorlopig liggen de zaken in Nederland nog net even anders dan in Amerika. Niet alleen zijn de opleidingen hier nog enigszins betaalbaar, studenten lijken zelf nog lang niet zonder het livecollege te kunnen, zegt onderwijshoogleraar Harold van Rijen. Als één van de ontwerpers van de visie van de Universiteit Utrecht op het gebruik van IT-middelen in het onderwijs, denkt hij dat de Nederlandse student de eerste twintig jaar de reguliere campusuniversiteiten trouw blijft. “Onderwijs is ook iets sociaals. Voor de meeste studenten is een model waarbij je in groepjes bij elkaar komt op vaste tijdstippen onder begeleiding van een docent nog heel fijn.”
Ook de Utrechtse onderwijskundige Casper Hulshof gelooft niet dat universiteiten binnen afzienbare tijd zullen leegstromen. “Het kan natuurlijk zijn dat iemand met een slim plan komt waardoor de studenten wegblijven. Zo’n omslag kan snel plaatsvinden, maar geloven doe ik het niet. Studenten zijn verbazingwekkend schools en conservatief. Ze gaan gewoon naar een college toe, terwijl er ook een weblecture beschikbaar is.”
Met een kleine twintig moocs met meer dan 600.000 studenten is de TU Delft pionier in Nederland in online-onderwijs. Anka Mulder,collegelid entevens lid van de adviesraad van het mooc-platform Edx, zegt dat dit type onderwijs vooralsnog vooral interessant is voor de wereldwijde doelgroep van professionals die zich naast een drukke baan verder willen scholen of voor studenten in opkomende economieën. Misschien dat nieuwe generaties studenten zich ook aangesproken zullen voelen door dit type onderwijs. Studenten ervaren steeds minder verschil tussen echte en virtuele ontmoetingen, denkt ze. “Communiceren via Facebook of Skype voelt soms al meer vertrouwd dan een face-to-facegesprek.”
Het huidige universitaire onderwijs verandert
Het onderwijs in de collegezaal zal hoe dan ook drastisch veranderen in de komende jaren, is de verwachting van Mulder. “Die kunnen hun kwaliteit beduidend verhogen met behulp van onderwijsmateriaal dat online beschikbaar is.” Utrecht richt zich al enkele jaren op integratie van traditioneel en digitaal onderwijs, ook wel aangeduid als blended learning. Onderwijshoogleraar Van Rijen: “Als studenten zich thuis voorbereiden met behulp van onlinelesmateriaal, kan de docent in de collegezaal een verdiepingsslag maken.”
Dat ook moocs bij die ontwikkeling een rol gaan spelen, lijkt voor de hand te liggen. Onderwijskundige Hulshof: “Alle universiteiten hebben een vak Inleiding in de psychologie en overal komt dat op hetzelfde neer. Je kunt je afvragen of je niet samen een onlinecursus kunt maken.” Van Rijen kent al een mooc op zijn vakgebied. “Het is een prachtige inleiding in de fysiologie. We willen op basis van die mooc een e-module ontwikkelen.”
Je eigen opleiding samenstellen
In Nederland duurt het nog wel enkele decennia voordat studenten de stenen universiteit de rug toekeren, maar Amerika zit al in een overgangsfase volgens onderwijsanalist Kevin Carey.
Studenten maken daar grote studieschulden, terwijl werkgevers een diploma steeds minder belangrijk vinden. Veel bedrijven zoeken specifieke kennis en vaardigheden. Vaak gaat het om zaken die studenten via moocs kunnen leren, maar werkgevers kunnen nu nog moeilijk inschatten wat die waard zijn.
Het vertrouwen zal groeien, voorziet Carey, als straks meer studenten mooc-tentamens maken in gecertificeerde tentamenruimtes en in hun online cv’s kunnen laten zien wat voor kennis en vaardigheden ze precies in huis hebben. Hiervoor kunnen ze zogeheten open badges halen, digitale waarmerken die de Mozilla Foundation introduceerde.
Terug naar de oude universiteit
Ook in Europa lijkt het belang van een diploma op zijn retour. Onlangs besloot adviesbureau Ernst & Young in Engeland sollicitanten niet meer om een masterdiploma te vragen. In LinkedInprofielen is het nu ook al vaak goed zoeken naar de universitaire titel die iemand heeft behaald.
Van Rijen en Hulshof denken dat in Nederland de strenge wet- en regelgeving het universitaire diploma nog wel even zal beschermen, maar ook zij zien dat er druk staat op het curriculum dat door de universiteit is vastgesteld. Van Rijen: “Ik zou het wel aandurven om studiepunten te geven voor het volgen van een mooc van een andere universiteit, als keuzevak bijvoorbeeld. Studenten krijgen dan meer ruimte hun eigen master in elkaar te knutselen.”
Hulshof kijkt nog wat dieper in de glazen bol: “Ik zie het wel gebeuren dat universiteiten geen collegegeld meer vragen voor een hele opleiding, maar tentamengeld. Studenten betalen dan feitelijk per cursus en krijgen er een certificaat van een erkende instelling voor terug.”
Dat zou inderdaad het einde van de aloude samenhangende opleiding betekenen, beaamt Hulshof. En misschien ook van de brede universiteit die verschillende disciplines aanbiedt. Maar dat heeft volgens hem niets te maken met doemdenkerij. “Zo is de universiteit ook ooit begonnen. Voor de meest vooruitstrevende kennis op het gebied van de geneeskunde ging je vroeger naar Bologna. Voor andere zaken moest je ergens anders zijn.”
De favoriete mooc van
Harold van Rijen: Introductory Human Physiology van Duke University
Casper Hulshof: Introduction to complexity van Complexity Explorer, Santa Fe Institute
Anka Mulder: Learn how to debate and create powerful messages van TU Delft
Meer weten op het gebied van
technologie en de invloed daarvan op het onderwijs? Bekijk deze video
