Haalt de universiteit 2040?

De universiteit moet de koppeling tussen onderzoek en onderwijs versterken. Volgens rector Bert van der Zwaan is dat de enige manier om als universiteit te overleven in een wereld waar online-onderwijs de norm lijkt te worden.

De Utrechtse rector Bert van der Zwaan schetst een somber toekomstbeeld voor de huidige universiteiten. De instellingen worstelen met vier problemen. Op het vlak van onderwijs zijn dat privatisering en massaliteit; op het vlak van onderzoek valorisatie en waardering op output.

Onderwijs zal steeds meer een eigen verantwoordelijkheid van het individu worden: scholing is een investering in de eigen toekomst. De overheid geeft de universiteiten minder geld en die zullen dus hogere tarieven moeten vragen. Ze krijgen concurrentie van private kennisinstellingen. Deze bieden (vaak digitale) opleidingen aan tegen concurrerende tarieven. De toename van het aantal studenten leidt volgens de rector tot kwaliteitsverlies van het onderwijs. Dat kan alleen voorkomen worden als geselecteerd gaat worden.

Bij de keuze voor het onderzoek zal de maatschappelijke waarde een doorslaggevende rol gaan spelen. De waardering op basis van ingewikkelde meetmethoden die de kwaliteit van onderzoek moet duiden, zal leiden tot bureaucratie en ongewenste neveneffecten.

Van der Zwaan vraagt zich af of dit het begin van het einde is van de universiteit in zijn huidige vorm. Begin september hield hij een presentatie waarin hij enkele van de gevaren en uitdagingen op een rij zette naar aanleiding van een onderzoek dat hij uitvoerde tijdens een sabbatical eerder dit jaar.

Hij denkt dat universiteiten in Azië sterk zullen groeien, ten koste van Europa en de VS. De talentenstroom zal naar dit continent trekken. De toenemende urbanisatie van de wereld leidt tot megasteden waar de beste universiteiten op zoek naar talent zich zullen gaan vestigen. Internationalisering zal bepalend zijn.

Door digitalisering van het onderwijs verwacht de rector dat er meer (private) digitale universiteiten zullen ontstaan in met name de  VS en Azië. Volgens hem zal ook het curriculum daardoor modulariseren waarmee hij bedoelt dat studenten cursussen gaan volgen die ze het meest interessant vinden en niet zo zeer cursussen die een samenhangend geheel vormen. Het leren zal gebeuren volgens het principe van probleem gestuurd onderwijs. Het gevolg van deze ontwikkelingen is volgens hem dat de waarde van het formele (eind)diploma afneemt en het ‘Leven Lang (online) Leren’ zal toenemen. Het onderzoek zal gestuurd worden door big data en digitale onderzoeksnetwerken.

Haalt de universiteit 2040 dan nog wel?, vraagt de rector zich af. Hij ziet nog wel kansen wanneer de universiteit anticipeert op de ontwikkelingen. De bachelor wordt een eindopleiding, de master verdwijnt en het belang van een PhD neemt toe. De universiteit van de toekomst moet de studenten iets extra’s bieden. Naast digitale cursussen moeten er ook essentiële werkgroepen met persoonlijk contact komen en de opleiding moet een directe link leggen tussen onderwijs en onderzoek, ook in de bachelorfase.

Kennisoverdracht is van alle tijden, concludeert de rector. Maar je zal zien dat het onderwijs en onderzoek verandert in vorm en inhoud: gericht op het doorgeven van kennis en het oplossen van maatschappelijke problemen.

Tekst: Ries Agterberg I  Foto: Ivar Pel